De maatschappelijke veranderingen gaan snel, steeds sneller lijkt wel. De complexiteit neemt toe – misschien wel exponentieel. Zaken waarvan we niet lang geleden nog dachten dat het goed was, zijn bij nader inzien misschien toch niet zo goed. Bijvoorbeeld de manier waarop we voedsel produceren, waar we hier op ons eiland zo goed in zijn, het lijkt toch minder goed dan we dachten. Want er dreigt onherstelbare schade aan de natuur en onomkeerbare verandering van het klimaat. Zekerheden van eeuwen, vertrouwde structuren en veilige verhoudingen, ze lijken op te lossen in… Ja, in wat?

Onze manier is niet de enige manier

De machtsverhoudingen in de wereld veranderen. We zijn in ons ‘beschaafde’ Westen zo gewend dat we de baas zijn, dat we ons nauwelijks kunnen voorstellen dat anderen, op hun manier, ook de baas zouden kunnen zijn. Dit proces van transitie is al langer gaande. Gemeenteleden hebben moeten meevechten in ‘Ons Indië’. Maar dat bleek helemaal niet van ons te zijn. Wie zegt dat iets ‘van ons’ is, dat wij ‘de baas’ zijn? Onze manier blijkt niet de enige manier. En dat is schrikken, want het bedreigt onze manier van leven.

Onze kleinkinderen zullen tegen elkaar zeggen: ‘Weet je wat ze toen deden..?!’

Zaken kunnen ook anders

We zijn gewend dat het op onze manier gaat, omdat we de macht hebben. Maar bestaande macht wordt afgebroken. Een wereld gerund door oude witte mannen? Gaat gewoon voorbij. Het milieu belasten en het klimaat aantasten? Kan gewoon niet meer. Mensen uitbuiten en dieren misbruiken? Mag gewoon niet meer. Het is niet goed voor te stellen, maar veel van de zaken waar we nu nog echt in geloven (en waar sommigen in de Bijbel rechtvaardiging voor vinden!), kunnen ook anders. Onze achter-achterkleinkinderen zouden wel eens tegen elkaar kunnen zeggen: ‘Weet je wat ze toen nog deden..?!’

Ooit normaal

Laten we eens wat zaken noemen die we ooit ‘normaal’ vonden, maar die inmiddels (of binnenkort) onvoorstelbaar zijn: Kinderoffers. Slavernij. Kinderarbeid. Kiesrecht enkel voor mannen. Vrouwen en kinderen slaan. Homoseksualiteit strafbaar. Palingtrekken. Circus met dieren. Jodenkoeken. Zwarte Piet. Vult u verder zelf maar aan. (Toegegeven, sommige moderne verworvenheden zijn nog niet overal doorgedrongen – sterker nog, zijn deel geworden van de tegenstelling stad en platteland.) 

Vanzelfsprekendheden zijn steeds minder vanzelfsprekend.

Vanzelfsprekend?

Wat is er gaande? We zijn ons steeds meer bewust aan het worden van onze impact op onze omgeving. De gebruikelijke kijk (mannelijk, van bovenaf) staat ter discussie. Je kunt ook anders kijken (vrouwelijk, van onderaf; of gewoon genderneutraal, van alle kanten). Vanzelfsprekendheden zijn steeds minder vanzelfsprekend. En wie toch nog houvast zoekt in traditie en autoriteit (zoals: ‘Dat staat toch in de Bijbel?!’) heeft het steeds moeilijker. 

Straks niet meer normaal?

En laten we eens wat zaken noemen die nu nog normaal zijn, maar die over een tijdje onvoorstelbaar zouden kunnen zijn. Dat zou wel eens te maken kunnen hebben met hoe we omgaan met de wereld om ons heen; met andere levende wezens, sterker nog: met het leven om ons heen. Want alles wat leeft, maar nu geen stem heeft, dat zou wel eens rechten kunnen krijgen. Dieren, de natuur, de aarde zelf. En dan kan het ineens hard gaan met wat niet meer kan en mag. Noem eens wat. Plezierjacht. Paarden dresseren. Hengelsport. Dierentuinen. Dieren houden. Dieren eten. Landbouwgif. Landschappen aantasten. Naar olie boren. Gas winnen. Natuur vernietigen. 

We worden ons steeds meer bewust van wat eigenlijk niet kan.

Bewustwording

Nou, bent u er nog? Zoals laatst iemand tegen mij zei: ‘Blijft er nog iets over? Word dan alles wat we goed en leuk vinden ons afgepakt?!’ Ja, daar lijkt het soms wel op. Mag ik straks geen vuurtje meer stoken, omdat het slecht zou zijn voor het milieu? Vuur maken, waar onze menselijke beschaving zo ongeveer mee begonnen is? Ik weet het ook niet – alleen zie ik wel dat we ons steeds meer bewust worden van wat er eigenlijk niet kan. Niet kan, omdat het schadelijk blijkt te zijn. Schade waarvan we ons niet bewust waren, maar ons langzamerhand wel van bewust worden. Schade aan mens en dier, schade aan de natuur – schade aan het leven zelf. 

Durven twijfelen 

We doen nu dingen, waarvan wij (of onze kinderen en kleinkinderen) straks zullen zeggen: ‘Dat kon echt niet, maar we deden het wel. We wisten gewoon niet beter.’ Klinkt als een smoes, maar het is wel de realiteit. We voelen wel aan dat er misschien iets niet klopt, maar gaan gewoon door – omdat we niet weten hoe het anders moet. Moeten we ons over onze behoudzucht schuldig over voelen? Zou ik niet doen. Want het helpt niks. Moeten we ons teweer stellen tegen verandering? Zou ik ook niet doen. Dat maakt het alleen maar erger. Wat we kunnen doen is durven twijfelen aan hoe we het nu doen. Open staan, wanneer iemand zegt: ‘Waarom doen we dat eigenlijk? Kan dat niet anders?!’

(Eerder verschenen op Remonstranten Sommelsdijk)